سینما و فیلم بزرگترین منبع نمایش و ترویج فرهنگ ها و ارزش های اخلاقی در جامعه است. آنها به ما نشان می دهند که مردم یک منطقه خاص چگونه زندگی می کنند و چگونه فعالیت های خود را انجام می دهند. همانطور که قائد اعظم زمانی گفت که آرزو دارد مسلمانان بیشتری وارد صنعت فیلم سازی شوند. صنعت فیلم سازی پاکستان به لالیوود (Lollywood)معروف است. تاریخ صنعت فیلم پاکستان بیش از 60 سال است. صنعت سینمایی پاکستان از دهه ۱۹۲۰ شروع شد و تاکنون رشد چشمگیری داشته است. در ابتدا، فیلم‌های ساخته شده در پاکستان بیشتر به زبان اردو بودند. اما با گذشت زمان، صنعت سینمایی پاکستان تنوع بیشتری در زبان‌ها و موضوعات فیلم‌ها پیدا کرد. لالیوود صنعت فیلم پاکستان است که به عنوان پایه تولید فیلم به زبان اردو و پنجابی بوده است. فیلم‌های لالیوود به زبان پنجابی در دهه 1960 محبوبیت بیشتری داشتند و اغلب به عنوان عصر طلایی سینمای پنجابی پاکستان شناخته می‌شوند.در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، صنعت فیلم سازی پاکستان رشد چشم گیری پیدا کرد، اما در دهه‌های بعدی، به دلیل مشکلات مالی و اجتماعی، صنعت سینمایی پاکستان با چالش‌هایی روبرو شد. مشکل اصلی این بود که این فیلم‌ها بر اساس فیلمنامه‌های خوبی ساخته نمی‌شدند. با این حال، در سال‌های اخیر، با توجه به تلاش‌های برخی از کارگردانان و تهیه‌کنندگان مستقل، صنعت سینمایی پاکستان دوباره رو به رشد است[i].اکثر فیلم‌ها در پاکستان به زبان اردو تولید می‌شوند، اما بسیاری از آنها به زبان‌های دیگر مانند پنجابی، پشتو و سندی هستند که تنوع زبانی در  کشور را به ما نشان می‌دهند.[ii]

اولین موفقیت

پس از تجزیه هند در سال 1947، تولید فیلم در پاکستان تازه تاسیس شده به دلیل کمبود تجهیزات فیلمبرداری و استعداد فیلمسازی با مشکل مواجه شد. اکثر بازیگران و کارگردانان برجسته به هند نقل مکان کرده بودند. اولین فیلم بلند پاکستانی"تیری یاد" در سال 1948 فیلمبرداری شدکه 25 هفته در سینماها اکران شد.

عصر طلایی

دوران طلایی صنعت فیلم سازی پاکستان دهه شصت و هفتاد بود و آن هم زمانی بود که سینما نقش به سزایی در اقتصاد کشور داشت. در اوایل دهه 1970، پاکستان چهارمین تولیدکننده بزرگ فیلم های بلند در جهان شد.در این دوران طلایی، صنعت فیلم سازی پاکستان تعدادی از به یاد ماندنی ترین و مشهورترین فیلم ها مانند "آرمان" و "تیری یاد" را تولید کرد. و با معرفی فیلم های رنگی تحولی در صنعت فیلم سازی این کشور رخ داد. یکی دیگر از دلایل رشد صنعت فیلم سازی پاکستان ممنوعیتی بود که در سپتامبر 1965بر فیلم های هندی اعمال شد. در نتیجه، مخاطبان فیلم های پاکستانی افزایش یافت.

فروپاشی صنعت فیلم

با روی کار آمدن محمد ضیاء الحق در سال های پایانی دهه ۷۰ قوانین جدیدی برای فیلمسازان وضع شد. فیلمسازان پاکستانی باید دارای مدارک تحصیلی می بودند. علاوه بر این تعطیلی بسیاری از سالن های سینما و مالیات های سنگین به فروپاشی و رکود سینمای پاکستان ختم شد.
در سال های ۱۹۹۰ تولید فیلم کاهش چشم گیری داشت که میانگین تولید فیلم در سال به چهل رسید که همه این فیلم ها را  معمولا یک استودیو تهیه می کرد. تولیدات کمپانی های دیگر با هزینه شخصی کارگردان ها ساخته می شد که به دلیل مشکلات مالی کارگردانان صنعت فیلم سازی با مشکل جدی مواجه شد.

وضعیت امروز سینمای پاکستان

سال ۲۰۰۵ مقامات مسئول سینمای پاکستان مجوز ورود فیلم های بالیوود را به پاکستان صادر کردند. نمایش فیلم های هندی در سینماهای پاکستان رقابتی را میان فیلمسازان این کشور با محصولات مشهورتر کشور همسایه به وجود آورد و به تعامل و همکاری های بیشتر صنعت دو کشور هند و پاکستان منتهی شد.نسل جدیدی از تولیدکنندگان وارد این صنعت شدند و پیشرفت‌هایی مانند داستان‌های جدید، فیلم‌های کوتاه‌تر و فناوری جدید را به همراه آوردند. این امر منجر به محبوبیت شکل بدیل از سینمای پاکستان شد. این تغییر توسط بسیاری به عنوان عامل اصلی آنچه که از آن به عنوان "احیای دوباره سینمای پاکستان" یاد می شود، دیده می شود.

 اکنون روند ابتذال و فرهنگ پنجابی در فیلم ها تغییر کرده و فیلمسازان تمام تلاش خود را کرده اند تا دوباره مخاطب را به سمت این صنعت جذب کنند. اگر فیلمنامه‌های فیلم‌ها با واقعیت مرتبط باشند، مانند رمان‌هایی که بر اساس درام ساخته شده‌اند، بیشترین تشویق را از سوی تماشاگران دریافت می‌کنند، صنعت در حال مرگ دوباره جایگاه و محبوبیت خود را به دست می‌آورد.اخیراً با توسعه صنعت سینمایی پاکستان و تولید فیلم‌های با کیفیت بالا، علاقه مردم به سینما بیشتر شده است. همچنین، تجهیزات مدرن سینماها و تجربه‌ی سینمایی بهبود یافته نیز بر افزایش این علاقه تأثیرگذار بوده است.

برخی از چالش های برجسته عبارتند از:

1. تامین مالی محدود: یکی از چالش های اصلی کمبود بودجه کافی برای تولید فیلم است. منابع مالی محدود می تواند کیفیت و مقیاس پروژه های سینمایی در پاکستان را مختل کند.

2. توزیع غیرمجاز فیلم:  این یک مسئله مهم در صنعت فیلم پاکستان است که منجر به از دست دادن درآمد برای فیلمسازان و توزیع کنندگان می شود. توزیع غیرمجاز فیلم ها بر سودآوری صنعت تأثیر می گذارد.

3. رقابت فیلم های بین المللی: فیلم های پاکستانی اغلب با رقابت سختی از فیلم های بین المللی با بودجه کلان روبرو هستند که می تواند تولیدات محلی را تحت الشعاع قرار دهد و مخاطبان آنها را محدود کند.

4. مسائل سانسور: مقررات سانسور در پاکستان گاهی اوقات می تواند بیان خلاقانه در فیلم ها را محدود کند .

5.  کمبود فضای نمایشگر: تعداد محدود نمایشگرهای سینما در پاکستان چالشی را برای فیلمسازان به وجود می آورد تا آثار خود را برای مخاطبان وسیع تری به نمایش بگذارند و بر توزیع و عملکرد بآفیس فیلم ها تأثیر می گذارد. تعداد کل سینماهای پاکستان حدود ۴۷۳ می باشد.[iii]

تاثیر سینمای هند بر فرهنگ پاکستان

فیلم های هندی در کشور پاکستان بسیار محبوب هستند. یکی از دلایل اصلی نفوذ سینمای هند در جامعه و فرهنگ پاکستان به دلیل سقوط صنعت فیلم سازی این کشور است. سینمای پاکستان رو به زوال است و ضعیف کار می کند. سینمای هند فرهنگ خود را از طریق فیلم ها و درام های خود که کاملاً بر اساس فرهنگ عامه هندو ساخته شده است، ترویج می دهد. آنها با نمایش درام ها و فیلم های خود که کاملاً مبتنی بر اعتقادات نادرست آنها است بر فرهنگ و ارزش های مسلمانان تأثیر می گذارند. اعتقاد بر این است که اگر می خواهید بر ملتی حکومت کنید، باید ذهن آنها را تسخیر کنید و با تبلیغات فرهنگ خود را در زندگی آنها پرورش دهید و فرهنگ خود را با اعتقادات قوی به آنها نشان دهید.

بدون شک تقصیر کارگردانان و تهیه کنندگان ماست که فیلم های خوبی نمی سازند، در فیلم های جدید پاکستان مفاهیم محکمی دیده نمی شود. جوانان ما تحصیل کرده اند و مسائل را بیشتر می دانند. آن‌ها می‌خواهند فیلم‌های خوب بر اساس فیلمنامه‌های خوب و بازیگران خوب ببینند. سینمای پاکستان فاقد همه این عناصر است. پیشرفت صنعت فیلم سازی در پاکستان نیازمند زمان بیشتری است و همچنین سرمایه گذاری و فیلم نامه نویسی نیاز به توجه بیشتری دارد تا بتوتند مخاطب بیشتری را جذب کند. موضوعات فیلم باید بر اساس نیاز جامعه امروزی باشد. سینمای پاکستان اکنون در تلاش است تا ارزش و جایگاه خود را بازیابد. صنعت فیلم سازی پاکستان هنوز هم متفکران وفیلم نامه نویسان ماهری دارد که سخت برای تغییر شکل سینمای پاکستان تلاش می کنند.

تحقیقات نشان می دهند که مردم پاکستان به‌ویژه مردم علاقه بیشتری نسبت به تماشای فیلم های بالیوود هالیوود دارند که دلیل اصلی عدم تمایل مردم به تماشای فیلم های پاکستانی این است که مردم معتقدند که فیلم های پاکستانی در حال کپی برداری و تقلید از فرهنگ هند هستند.

پیشینه فکری سینمای پاکستان

قبل و بعد از تقسیم پاکستان از هند، فیلم های متعددی در زمینه دین، آزادی، میهن پرستی و دفاع ملی ساخته شدند که مورد پسند مخاطبان قرار گرفتند. پس از استقلال پاکستان موضوع میهن پرستی و دفاع از کشور به موضوع مورد علاقه سینمای پاکستان تبدیل شد و همچنین انعکاسی از دشواری ها و آزمایش های پیش آمده در جریان استقلال پاکستان نیز در فیلم های این دوره به وضوح یافت می شد.در کنار همه این نوع فیلم ها، رنگ دیگری نیز در صنعت سینما دخیل بود و آن رنگ دلبستگی مذهبی بود که در آن فیلم های زیادی نیز مورد رنگ و پسند توده مردم قرار گرفت. حتی در سینمای امروز نیز فیلم های مرتبط با دین و میهن ساخته می شود و محبوبیت آن ها برابر با موفقیت است.

وضعیت فعلی سینما در سال 2024

در سال 2024 میلادی امکان اکران هیچ فیلمی از ستاره های درخشان سینمای پاکستان، از جمله: همایون سعید و فهد مصطفی وجود ندارد و این امر به فال نیک برای سینمای پاکستان نیست. همچنین تاکنون هیچ اطلاعیه ای در مورد اکران فیلم فضه علی میرزا و نبیل قریشی فیلمسازان معروف پاکستان اعلام نشده است. در حالی که ندیم بیگ، موفق ترین کارگردان پاکستان نیز در حال حاضر سر صحنه هیچ فیلمی حضور ندارد، که واضح ترین نشانه ای از آشفتگی وضعیت است. صاحبان سینمای پاکستان معتقدند که تنها فیلم های هالیوودی]صنعت فیلم هندی[ می توانند سینماهای پاکستانی را از تعطیلی سال 2024 میلادی نجات دهند، اما امکان لغو ممنوعیت، اعمال شده برای آن ها وجود ندارد، زیرا در سال های گذشته اکران فیلم های هندی در پاکستان ممنوع شده است.

سازمان و موسسات ترویج و حمایت از رشد صنعت فیلم سازی:

در پاکستان چندین سازمان و مؤسسه وجود دارند که نقش اساسی در ارتقای صنعت فیلم دارند. این سازمان‌ها برای حمایت و ترویج رشد صنعت فیلم در پاکستان با یکدیگر همکاری می‌کنند.

 برخی از برجسته ترین آنها عبارتند از:

1.انجمن تهیه کنندگان فیلم پاکستان) (Pakistan Film Producers Association:

(PFPA) این سازمان نماینده تولیدکنندگان فیلم در پاکستان است و برای حفظ حقوق و منافع آنها تلاش می کند. همچنین در ارتقاء رشد و توسعه صنعت فیلم پاکستان نقش دارد.

2. هیئت مرکزی سانسور فیلم (Central Board of Film Censors):

(CBFC)مسئول صدور گواهینامه فیلم ها برای نمایشگاه عمومی در پاکستان است. این تضمین می کند که فیلم ها با قوانین محلی و هنجارهای فرهنگی مطابقت دارند.

۳. آکادمی ملی هنرهای نمایشی (National Academy of Performing Arts)

NAPA مؤسسه ای است که آموزش و آموزش در رشته های مختلف هنرهای نمایشی از جمله فیلم ارائه می دهد. این موسسه به رشد استعدادها در صنعت فیلم پاکستان کمک می کند.

4. شورای ملی هنر پاکستان(Pakistan National Council of the Arts):

(PNCA )یک سازمان دولتی است که از هنر و فرهنگ در پاکستان، از جمله صنعت فیلم، حمایت و ترویج می کند. این سازمان رویدادها، جشنواره ها و برنامه هایی را برای نمایش فیلم ها و فیلمسازان پاکستانی ترتیب می دهد[iv].

معرفی برخی از بهترین فیلم های سال 2024 میلادی آماده برای اکران:[v]

1. فیلم "وکهری":

"وکهری" در زبان پنجابی به معنای منحصر به فرد  است. این فیلم بر اساس زندگی قندیل بلوچ، یکی از ستارگان شبکه های اجتماعی ساخته شده است. که سریال "باغی" هم بر اساس زندگی واقعی قندیل بلوچ ساخته شده است.این فیلم از 5 ژانویه اکران شد و در آن فریال محمود نقش اول "وکهری" را بازی می کند. کارگردان این فیلم، ارم پروین است. اولین نمایش جهانی این فیلم در جشنواره فیلم دریای سرخ در عربستان سعودی انجام شده است، اما در پنجم ژانویه در پاکستان اکران شد.

2. فیلم "نایاب":

این فیلم که در 26 ژانویه اکران شد، نقش اول یمنی زیدی است. فیلم "نایاب"(به معنای نادر) داستان دختری است که می خواهد کریکت باز شود.تریلر "نایاب" بسیار جذاب است و فیلم نیز به خوبی در بازار عرضه می شود، بنابراین امیدواریم نام زیدی یمنی مردم را به سمت سینما بکشاند. تولید این فیلم بر عهده عمیر عرفانی و رومینه عمیر است و کارگردانی آن را عمیر ناصر علی برعهده دارد.

3. فیلم "عمرو عیار":

اکران فیلم "عمرو عیار" به کارگردانی ظفر جعفری، در عید قربان اعلام شده است. از نقش های برجسته آن می توان به حمزه علی عباسی، عثمان مختار، فرحان طاهر، صنم سعید و علی کاظمی اشاره کرد. این فیلم یک شاهکار VFX (جلوه های ویژه) محسوب می شود، تریلر آن بسیار پر جنب و جوش است و اقتباس تخیلی از داستان "الف لیله و لیله" در دوران مدرن است. برای این فیلم زمان و هزینه زیادی صرف شده است و صنعت سینما امید زیادی به آن دارد.

4.  فیلم "راولپندی اکسپرس":

این فیلم که برگرفته از زندگی شعیب اختر که به پرتاب کننده سریع(Fast bowler) معروف است، ساخته شده است. وی بازیکن سابق تیم ملی کرکت پاکستان است. اگرچه فیلم برداری  به پایان رسیده است، اما سایر کارهای فنی همچنان ادامه دارد. گوهر رشید در این فیلم نقش شعیب اختر را بازی می کند . از دیگر بازیگران می توان به فرحان طاهر، عمیر رانا اشاره کرد. با این حال، این فیلم اکنون قربانی جنجال های بسیاری شده است. در ژانویه 2023 شعیب اختر با انتشار توییتی اعلام کرد که از این فیلم جدا شده است. کفیل انور، تهیه کننده این فیلم، چند ماه پیش به خبرگزاری اردو اندیپندنت در کراچی گفت که امیدوار است به زودی اوضاع با شعیب اختر حل شود، زیرا اکران فیلم بدون او مناسب نیست. وی گفت: شعیب اختر این قرارداد راامضا کرده و حالا که فیلم کامل شده است، نمی تواند  قرارداد را منتفی کند. به همین دلیل تاریخ نهایی برای اکران این فیلم هنوز اعلام نشده است.

5. فیلم" آسمان بولےگا ":

این فیلم که به معنای آسمان سخن خواهد گفت است، به نویسندگی و کارگردانی شعیب منصور درباره نیروی هوایی پاکستان است که عماد عرفامی نقش اصلی آن را بازی می کند. در این فیلم مایا علی نقش یک روزنامه نگار هندی را بازی می کند. این فیلم قرار بود در سال 2023 اکران شود، اما طبق گزارش ها، برخی صحنه ها باید دوباره فیلمبرداری شوند که انتظار می رود در ماه فوریه انجام شود. مایا علی آخرین بار در سال 2019 میلادی در سینما دیده شد، بنابراین طرفداران وی با بی صبری منتظر این فیلم هستند.

6. فیلم" الف نون":

این فیلم شهزاد رای در نقش "الف" و فیصل قریشی در نقش "نون" حضور دارند. همچنین خانم مهوش حیات و سجل علی در این فیلم نقش های مهمی را ایفا کرده اند. این فیلم قرار است در روز عید سعید فطر، اکران شود.

7. فیلم "نیلوفر":

ماهره خان و فواد خان بازیگران این فیلم، مدتهاست که هواداران منتظر اکران این فیلم هستند، اما تاریخ نهایی آن هنوز مشخص نشده است. پس از سریال همسفر، این اولین فیلمی خواهد بود که در آن این دو بازیگر مشهور با هم می درخشند. گفته می شود که ماهره خان نقش یک دختر نابینا را بازی می کند و فواد خان در نقش یک شاعر یا نویسنده است. مدیحه امام نیز در این فیلم ایفای نقش می کند که اولین ساخته عمار رسول است.

8. فیلم "دیمک" ]موریانه[

این فیلم بازیگری سونیا حسین و فیصل قریشی اکنون در حال فیلمبرداری است و احتمالا تا مهرماه اکران می شود. داستان فیلم مذکور درباره خانه ای است که این خانواده در آن زندگی می کنند و آن خانه تحت تاثیر موجودی مرموز است. کارگردانی این فیلم بر عهده رافع راشدی است که پیش از این فیلم، فیلم "کمی زنده بمان" را ساخته است.

9. فیلم "مولاجت"

فیلم " مولاجت "، فیلم دیگری از فیصل قریشی به زبان پنجابی است . کارگردان ابو علیحه گفت: مصمم است آن را در روز عید اکران کند. این یک فیلم کمدی پنجابی است و به گفته فیصل قریشی بسیار جذاب است.

اسامی پرفروش ترین فیلم های چند سال اخیر [vi]